Diety wysokotłuszczowe nie są nowością – zmieniają tylko nazwy i procentową zawartość poszczególnych składników odżywczych.  Może słyszeliście o takich modelach żywienia jak dieta Atkinsa czy Kwaśniewskiego. Miały nas przekonać, że diety niskowęglowodanowe są lepszym rozwiązaniem podczas odchudzania niż te, w których dominują węglowodany. Temat ten budzi sporo kontrowersji nawet w środowisku dietetyków. Nie jest to główny model diety jaką zalecam swoim pacjentom, wyznaję bowiem zasadę indywidualizowania zaleceń. Dopiero w sytuacji, kiedy istnieją jasne przesłanki zdrowotne/medyczne rozważam włączenie niestandardowego modelu żywienia. 

Do napisania tego artykułu skłoniły mnie pytania moich pacjentów, którzy ostatnio często pytali o tę dietę, gdyż wcześniej o niej słyszeli lecz mieli jednocześnie szereg wątpliwości. Pytania dotyczyły głównie zasadności jej stosowania i wpływu diety ketogenicznej na organizm: czy to faktycznie zdrowe, czy to tylko taki trend ? Chcąc obiektywnie podejść do tematyki tego artykułu wzięłam pod uwagę informacje ze źródeł naukowych, które potwierdzają zalety takiej diety i odnoszą się do stawianych jej zarzutów. Wyjaśnię jednocześnie, w jakich przypadkach wskazane jest jej stosowanie.

Dieta niskowęglowodanowa

Temat diety ketogennej należy zacząć właśnie od tego pojęcia. Dieta niskowęlowodanowa odwraca znaną wszystkim piramidę żywienia, demonizując stanowiące jej podstawę węglowodany, a zaleca wysokie spożycie tłuszczów, także tych zwierzęcych. Wciąż jednak stanowi wielką zagadkę. Taki sposób żywienia towarzyszył ludzkości od początków istnienia, jednak zmieniał się wraz z rozwojem cywilizacji i wprowadzaniem produktów przetworzonych, zawierających ogromną ilość węglowodanów.

Dieta ketogeniczna – na czym polega?

Dieta niskowęglowodanowa jak sama nazwa wskazuje charakteryzuje się niską podażą węglowodanów – wynoszącą maksymalnie do 25 % dziennego zapotrzebowania energetycznego. Wyróżnić można skrajnie niskowęglowodanową dietę ketogeniczną, w której podaż węglowodanów wynosi poniżej 10 % dziennego zapotrzebowania kalorycznego lub poniżej 50 g na dobę. Taki poziom generuje zmiany metaboliczne podobne do  zmian obserwowanych – mówiąc w skrócie w sytuacji głodzenia – ketozie.

W sytuacji niedoboru glukozy organizm przechodzi w stan jej oszczędzania. Tym samym zmienia się  kolejność utleniania dostępnych substratów energetycznych – jako pierwsze utlenieniu ulegają ciała ketonowe np. octan i inne krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, a na samym końcu glukoza. Dochodzi do powstania ciał ketonowych będących alternatywnym paliwem dla naszych mitochondriów.

Dieta ketogeniczna a terning sportowy

Za niski poziom spożycia węglowodanów uznaje się 50-130 g na dobę lub od 10 do 25 % energii z dziennych kalorii – przy tych wartościach nie obserwuje się jeszcze obecności ciał ketonowych we krwi i moczu. Bardzo niski poziom spożycia węglowodanów tzn. poniżej 50 g na dobę lub poniżej 10 % dziennej kaloryczności diety – we krwi pojawiają się już ciała ketonowe. Wyższe uczucie sytości na tego rodzaju diecie generuje większą wytrwałość osób ją stosujących.

Obecnie diety niskowęglowodanowe stały się podmiotem wielu badań – wciąż oceniany jest ich wpływ  na zdrowie ogólne, udział w leczeniu chorób układu krążenia, padaczki, chorób neurodegeneracyjnych. Stosowanie diety niskowęglowodanowej  jako najlepszej metody odchudzania, stoi pod wielkim znakiem zapytania, ponieważ wskazany w wielu badaniach ubytek masy ciała, nie wyjaśnia jednoznacznie czego jest on skutkiem: czy tylko utraty tkanki tłuszczowej, a może jednak mięśni czy wody ? Istnieją badania, które pokazują, że różnice w ilości utraconej tkanki tłuszczowej w diecie bogatotłuszczowej w porównaniu z dietą nie-ketogenną nie stanowiły istotnej różnicy. Zaznaczam jednak, że badania te były prowadzone na małych grupach badanach i nie brały pod uwagę wszystkich interesujących nas aspektów.

Jedno z badań, w którym obserwowano wpływ diety ketogenicznej  u badanych z co najmniej dwuletnim stażem treningowym. Sawyer i wsp. wykazali, że taki sposób odżywiania wpływa na nieznaczny spadek masy tłuszczowej u kobiet oraz utrzymanie albo niewielki wzrost siły i mocy u mężczyzn i kobiet. W diecie ograniczone spożycie węglowodanów skutkowało zwiększeniem spożycia białka o 56 g w porównaniu do diety zwyczajowej. Ostatecznie jednak nie można wyciągnąć pewnych wniosków z tego badania ze względu na krótki czas interwencji. Nie wiemy, czy poprawa składu ciała wyniknęła z proporcji węglowodanów i tłuszczów, czy z deficytu energetycznego i zwiększonej podaży białka.

Dieta niskowęglowodanowa a gospodarka tłuszczami

Diety wysokotłuszczowe wpływają również na gospodarkę tłuszczami w organizmie. Nie ma tu jednak pełnej zgodności co do ich oddziaływania na poziom cholesterolu, ponieważ w literaturze pojawiają się sprzeczne doniesienia. Stosowanie diet wysokotłuszczowych oddziałuje na czynniki transkrypcyjne i receptory odpowiedzialne za metabolizm tłuszczu – co mówiąc  w skrócie może okazać się kluczowe w chorobach dietozależnych – cukrzycy, miażdżycy czy nadwadze.

Uwzględnić  należy, że działanie tłuszczu będzie uzależnione od rodzaju spożywanego tłuszczu. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe będą wpływały pozytywnie, natomiast kwasy tłuszczowe nasycone nie mają takiej możliwości oddziaływania.

Czy dieta ketogeniczna jest bezpieczna?

W trakcie diety ketogennej należy systematycznie monitorować lipidogram ze względu na niejasności w literaturze, co do kierunku działania tej diety na organizm. Preferowane są wielonienasycone kwasy tłuszczowe, korzystne dla układu krążenia pochodzących z ryb, olejów roślinnych i orzechów. Konieczna jest prawidłowa czynność wątroby – niewydolność tego narządu stanowi przeciwwskazanie do stosowania takiego modelu żywienia. Stosunkowo często występuje kamica nerkowa, co wymaga obfitego nawadniania organizmu i wykonywania kontrolnych badań. Dieta ketogenna, jak każda dieta jednostronna, może doprowadzić do niedoboru pierwiastków śladowych i witamin w organizmie.

Wynika stąd bezsprzecznie, że dieta musi być stosowana pod kontrolą lekarza i dietetyka, z regularnym sprawdzaniem stanu zdrowia i badań biochemicznych. W razie występowania niedoborów, konieczna jest suplementacja brakujących pierwiastków. W świetle dostępnych badań nie ma większych dowodów na to, aby ograniczać węglowodany – bardziej niż by to wynikało z konieczności ograniczenia przyjmowanych kalorii – celem redukcji masy ciała.

W krótkim czasie zwiększenie ilości białka może być pomocne, jednak długoterminowe jego stosowanie  może wywołać niekorzystne  efekty zdrowotne. Jestem jak najbardziej za prowadzeniem kolejnych badań, które pomogłyby rozwiać wszelkie wątpliwości  w temacie diet wysokotłuszczowych.

Dieta ketogenna w padaczce

Analizując dowody naukowe świadczące o wykorzystaniu diety ketogennej natrafić można na szereg publikacji związanych z padaczką – stała się ona polem do popisu dla tej diety. Choroba ta od wieków budziła grozę i była oznaką bezradności. W latach 20. XX stulecia zaczęto szukać rozwiązań poza typową medycyną akademicką. Wysnuto hipotezę jakoby stosowanie leczniczych głodówek u chorych miało zminimalizować ataki padaczki. Spotkano się z zaskakująca poprawą – niestety działo się to kosztem sił życiowych chorego.

Naukowcy kontynuując prace nad tym ciekawym zagadnieniem zorientowali się, że zmniejszenie częstotliwości ataków choroby wiążą się z wysokim stężeniem ciałek ketonowych  wytwarzanych podczas głodówki. Opracowano wówczas dietę ubogą w węglowodany, a bogatą w tłuszcze. Potwierdziła się mniejsza liczba napadów. Jak się następnie okazało – dieta chwilowo odeszła w zapomnienie ze względu na  opracowanie leków przeciwpadaczkowych. Czas jednak pokazał, że leki przeciwpadaczkowe nie stanowią panaceum na wszystkie rodzaje padaczki – wciąż pozostają formy lekooporne. W takich przypadkach zastosowano ponownie dietę ketogenną i udowodniono, że w przeważającej liczbie przypadków stan chorego się poprawił. Jest to wynik porównywalny do działania leków najnowszej generacji!

Właściwe prowadzenie pacjenta na tego rodzaju diecie – poprzez odpowiednią suplementacje niedoborowych składników, stałą kontrolę – nie wywołuje istotnych zaburzeń lipidowych,  ani zahamowania wzrostu. Szczególne ważna jest odpowiednia podaż białka. W jednym z naszych krajowych badań – przeprowadzonych w Łódzkiej Klinice neurologii ICZMP spośród 20 dzieci, które przebywały na diecie ketogennej  u 16 odnotowano 50 % poprawę, a u 3 nie zanotowano kolejnych ataków.

Zaznaczę, że skuteczność tej metody została podana w rekomendacjach NICE (National Instytute for Health and Care Excellence) z 2012 r. Poza padaczką lekooporną stale bada się możliwość wprowadzenia diety ketogennej również w innych jednostkach chorobowych  np. : chorobie Alzheimera, stwardnieniu zanikowym bocznym, autyzmie czy guzach mózgu.

Dieta ketogenna przy chorobach genetycznych

Dieta ketogenna wpływając na przemianę materii w mitochondriach, może być stosowana w niektórych tzw.  chorobach mitochondrialnych, czyli rzadkich schorzeniach genetycznych, w których niestety zaburzona jest prawidłowa funkcja tych energetycznych fabryk. Powodują one ciężkie i nieuleczalne zaburzenia neurologiczne. Okazuje się, że zaobserwowano poprawę życia na diecie ketogennej u niektórych pacjentów po wprowadzeniu takiego modelu żywienia – nie dotyczy to jednak wszystkich chorób z tej grupy – jest przeciwwskazana w zaburzeniach utleniania kwasów tłuszczowych w mitochondriach.

Bibliografia:

• Dentin R., Benhamed F., Pegorier J.P., Foufelle F., Viollet B., Vaulont S., Girard J., Postic C.: Polyunsaturated fatty acids suppress glycolytic and lipogenic genes through the inhibition of ChREBP nuclear protein translocation. J. Clin. Invest 2005; 115: 2843-2854,
• Paoli A, Grimaldi K, D’Agostino D, Cenci L, Moro T, Bianco A, Palma A. Ketogenic diet does not affect strength performance in elite artistic gymnasts. J Int Soc Sports Nutr. 2012;9:34. doi: 10.1186/1550-2783-9-34,
• Rafał Nazarewicz „Konsekwencje stosowania wysokotłuszczowych diet ketogenicznych” BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XL, 2007, 4, str. 371 – 374
• Pomeranian J Life Sci 2017;63(4):56-61 56 Wpływ diety niskowęglowodanowej na stan zdrowia człowieka The impact of a low-carbohydrate diet on human health Martyna Zielińska, Jadwiga Buczkowska-Radlińska,
• Roszak Dorota, Jankowska Dominika „ Dieta ketogenna – niefarmakologiczna metoda leczenia padaczki” FoodForum 2017 6(22) 52-54.