Słowo doping kojarzy nam się wyłącznie ze środkami farmakologicznymi i wyłącznie negatywnie. Czy słusznie? A może istnieje coś takiego, jak naturalny wspomagacz? Liczne badania wskazują na istnienie produktów bazujących na substancjach pozyskiwanych wprost z natury, które nie obciążają naszego zdrowia nieprzyjemnymi skutkami ubocznymi. Dziś zajmiemy się kilkoma przykładami naturalnych środków podnoszących wytrzymałość organizmu – zarówno produktami ogólnie znanymi, jak i takimi, nad których skutecznością w dalszym ciągu trwają badania.

1. Sok z buraka

Produkt, którego częstotliwość spożycia sięga w niektórych grupach sportowych nawet 100 %. Wiedza ta jest szczególnie przydatna dla producentów suplementów, którzy niestety nie zawsze wprowadzają na rynek produkty zgodne z etykietą. Oferowane przez nich substancje bardzo rzadko przejawiają bowiem działanie ergogeniczne, czyli zwiększające wydolność. Warto w tym miejscu wspomnieć o Australijskim Instytucie Sportu (AIS), który potwierdza korzystny wpływ soku z buraka (oraz kofeiny) na formę sportową. Należy jednak pamiętać, że sok należy czerpać wyłącznie z ekologicznych, sprawdzonych źródeł. W przeciwnym razie narażamy się na spożycie warzywa skażonego substancjami niedozwolonymi, czego konsekwencji w aspekcie zawodnika raczej nie trzeba tłumaczyć.

Lista suplementów sportowych według klasyfikacji Australijskiego Instytutu Sportu:

Sok z buraków zawiera wiele substancji o działaniu korzystnym – skupmy się jednak na poprawiających formę azotanach i azotynach. Działanie soku można przybliżyć za pomocą zaledwie kilku punktów, na które składają się kolejno:

1. spożycie soku z buraków,
2. zwiększenie stężenia azotanów w organizmie,
3. NO3 zostają przyswojone w żołądku i jelicie cienkim – ok. 25 % z nich wychwytywane jest w obrębie jamy ustnej i kumulowane w ślinie, gdzie następuje ich redukcja do NO2,
4. z przyswojonej dawki azotanów 4-8% ulega redukcji, czego efektem jest zwiększenie stężenia azotynów w osoczu krwi.
5. redukcja NO2 do tlenku azotu (to o niego nam chodzi), który posiada właściwości ergogeniczne.

W pierwszym z badań opublikowanym w 2007 roku przez Larsena i wsp. wykazano, że sportowcy, którym zaaplikowano azotan sodu, stracili mniej energii na wykonanie tej samej aktywności. Kolejny eksperyment z udziałem soku przeprowadzono w 2009 roku (Bailey i in.), dokumentując efekty dziennego spożycia 500 ml soku przez 6 dni. W ciągu ostatnich 72 godzin trwania doświadczenia nakłoniono mężczyzn z grupy kontrolnej do wykonania tzw. testu do wyczerpania ( TTE, z ang. time to exhausion), a jego czas okazał się o 25% dłuższy w porównaniu z grupą placebo. Kolejną kwestią było mniejsze zapotrzebowanie mięśni na ATP potrzebne do wygenerowania tej samej siły mięśni.

Dla kogo zatem jest sok z buraka?

Zdecydowanie dla każdego. Warto wiedzieć, że największe korzyści z jego stosowania zaobserwują zawodnicy dyscyplin ciągłych, trwających 5-30 minut oraz zawodnicy sportów drużynowych z tzw. epizodami o wyższej intensywności (np. piłka nożna). Osoby o mniejszym stopniu wytrenowania będą czerpać większe korzyści niż zawodnicy wyższej klasy, ale przecież w przypadku sportowców nawet najmniejsza część procenta może zadecydować o miejscu na podium!

Zarówno sok z buraków stosowany w pojedynczej porcji na 2-3 godziny przed ćwiczeniami, jak i stała suplementacja na 3-15 dni przed wysiłkiem wykazuje efekt ergogeniczny. Zaznaczyć jednak należy, że suplement ten wymaga przeprowadzenia bardziej szczegółowych badań.

Kofeina

Kofeina jest substancją chemiczną (alkaloidem) naturalnie występującą w wielu roślinach, m.in. w kawie, herbacie, kakao, ostrokrzewie paragwajskim (znanym jako yerba mate) oraz guaranie. Ponadto z jej dodatkiem tworzone są energetyki, tabletki i inne odżywki. Jako stymulator oddziałuje bezpośrednio na pracę mózgu, wpływając tym samym na mechanizm pozyskiwania energii przez komórki – a co za tym idzie – przekładając się na wydolność całego organizmu. Zwiększa również działanie adrenaliny, która wspomaga wydolność organizmu.

Przejdźmy do krótkiej analizy metabolitów powstających z przemian kofeiny w naszym organizmie:

a) paraksantyna – odpowiada za przyspieszenie lipolizy

b) teobromina (obecna również w kakao) – zwiększa dostępność tlenu dla mięśni i mózgu, co zwiększa ich wytrzymałość na wysiłek

c) teofilina – wykazuje działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie, głównie oskrzela, co w efekcie usprawnia wymianę gazową w trakcie wysiłku. Zwiększa również efektywność skurczów serca, znacznie poprawiając wytrzymałość organizmu.

Kofeina przejawia również wyjątkowo szybkie działanie. Już w ciągu kilkudziesięciu minut od spożycia zostaje wchłonięta w żołądku i jelicie cienkim, a następnie rozprzestrzenia się po organizmie, przekraczając barierę krew- mózg. Efekt psychostymulujący występuje równie szybko i może trwać kilka godzin. Jak pewnie zauważyliście na jednych kofeina działa szybciej, na innych wolniej: podatność na nią bowiem u każdego jest inna i uwarunkowana takimi czynnikami jak różnice metabolizmu, wiek, płeć, masa mięśniowa czy masa ciała.

Ile kofeiny w…?

• kawie parzonej – filiżanka – 70-140 mg kofeiny
• małym espresso – 200 mg
• napoju energetycznym – 32-48 mg / 100 ml
• kawie bezkofeinowej – ok. 3 mg na filiżankę

Cytryniec chiński

Obiekt wielokierunkowych badań – Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) – to jedna z nielicznych roślin, wprowadzona do oficjalnego wykorzystania jako gatunek farmakopealny w lecznictwie europejskim (i polskim) zaledwie przed paru laty. Skupiając się na interesujących nas w tym artykule kwestiach wysiłku należy wspomnieć o badania na ludziach, w których zaobserwowano, iż etanolowy ekstrakt z owoców Schisandra chinensis zmniejsza szybkość męczenia się, zwiększa dokładność wykonywanych czynności oraz percepcję o 22% . Poniżej pozostałe zalety tej rośliny:

• jest silnym przeciwutleniaczem
• posiada właściwości antybakteryjne i przeciwwirusowe
• zwiększa siłę i wytrzymałość
• niweluje zmęczenie
• pomaga w leczeniu astmy
• poprawia funkcjonowanie systemu odpornościowego
• poprawia funkcjonowanie i leczy dolegliwości układu oddechowego
• spowalnia starzenie komórek
• chroni wątrobę i płuca
• łagodzi stres
• jest pomocna w leczeniu nadciśnienia tętniczego
• wzmacnia wzrok i słuch

Bibliografia:
Larsen F.J., Weitzberg E., Lundberg J.O., Ekblom B., Effects of dietary nitrate on oxygen cost during exercise, „Acta Physiol (Oxf).” 191 (1), 2007, s. 59−66.

Bailey S.J., Winyard P., Vanhatalo A., Blackwell J.R., Dimenna F.J., Wilkerson D.P. et al., Dietary nitrate supplementation reduces the O2 cost of low-intensity exercise and enhances tolerance to high-intensity exercise in humans, „J Appl Physiol” (1985), 107 (4), 2009, s. 1144−55.

Podgórski T. „ Suplementy w sporcie- czy działają?” Food Forum 6 (22) 2017, str. 32-40

Mizera J., Mizera K., Dietetyka Sportowa – co jeść by trenować efektywnie, 2017, Wydawnictwo Galaktyka.

Szopa A. ,Ekiert R. ,Ekiert H. „Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) – nowy farmakopealny gatunek: badania chemiczne, biologiczna aktywność, znaczenie lecznicze, walory kosmetyczne, metody analityczne oraz badania biotechnologiczne’ Farm Pol 2012